هنگامی که به دنبال ایجاد یک گلخانه می گردیم، باید توجه ویژه ای به دو جنبه حیاتی داشته باشیم: تخت بودن زمین و وجود سیستم زهکشی کارآمد.
ضرورت زمین مسطح برای گلخانه
انتخاب زمین صاف و بدون شیب برای ساخت گلخانه، از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که زمین های شیب دار، علاوه بر ایجاد مشکلات در ساخت و نگهداری گلخانه، موجب بروز ناهمگونی در توزیع عوامل محیطی مانند حرارت و رطوبت می شوند. به عنوان مثال، در یک گلخانه بر روی زمین شیب دار، گرما در نقاط بالاتر متمرکز شده و هوای سرد در قسمت های پایین تر جمع می شود، که این امر به ایجاد یک گرادیان حرارتی نامطلوب داخل گلخانه منجر می شود.
با توجه به این مشکلات، یکنواختی محیط در داخل گلخانه برای رشد بهینه گیاهان حیاتی است. زمین مسطح امکان توزیع یکنواخت نور، آب و مواد غذایی را فراهم می کند و از تجمع آب در نقاط پایین تر که می تواند به بیماری های ریشه ای منجر شود، جلوگیری می کند. همچنین، برای اطمینان از کنترل دقیق دما و رطوبت در سراسر گلخانه، نیازمند سطحی یکدست هستیم. این امر برای مواردی مانند نصب سیستم های گرمایشی، سرمایشی و آبیاری اتوماتیک ضروری است. به علاوه، زمین مسطح، نگهداری و دسترسی به گیاهان را برای کارکنان گلخانه تسهیل می بخشد، که این خود به افزایش کارایی و کاهش هزینه های عملیاتی منجر می شود. در نهایت، یک زمین مسطح برای احداث گلخانه نه تنها به رشد و سلامت گیاهان کمک می کند، بلکه به بهره وری کلی گلخانه نیز می افزاید.
اهمیت سیستم زهکشی موثر
یکی دیگر از ملاحظات اساسی در انتخاب محل گلخانه، وجود یک سیستم زهکشی مناسب است. زمین هایی که دارای زهکشی نامناسب هستند و در نتیجه خاک آن ها مرطوب و خیس می ماند، می توانند به رشد ضعیف ریشه ها، کاهش جذب مواد غذایی، کندی رشد گیاهان و افزایش خطر ابتلا به بیماری های قارچی مانند بوته میری کمک کنند. مثل ا، در برخی مناطق بندرانزلی، سطح آب زیرزمینی به حدی بالاست که فقط ۳۰ سانتیمتر پایین تر از سطح خاک قرار دارد. این شرایط می تواند به خیس شدن خاک گلخانه ها منجر شود، به خصوص در دوران بارندگی ها.
در چنین شرایطی، توصیه می شود که از ساخت گلخانه در این نوع زمین ها اجتناب شود. برای مقابله با این مسئله، راهکارهایی مانند افزایش ارتفاع خاکریزی کف گلخانه به بیش از ۳۰ سانتیمتر یا استفاده از گلدان های مناسب برای کشت گیاهان پیشنهاد می شود. به عنوان مثال، استفاده از گلدان های ۱۰ تا ۱۵ لیتری برای پرورش گوجه فرنگی گلخانه ای می تواند موثر باشد، چرا که در این حالت، فقدان زهکشی مناسب در گلخانه تأثیر منفی بر روی رشد ریشه ها نخواهد گذاشت.
بنابراین، برای دستیابی به بهترین نتایج در کشت گلخانه ای، توجه دقیق به جزئیات مربوط به مکان و شرایط زمین ضروری است. این اقدامات نه تنها به بهبود کیفیت و کمیت محصولات کمک می کند، بلکه از بروز مشکلات زیست محیطی و کاهش بازدهی کشت نیز جلوگیری می کند.
افزون بر این، سیستم زهکشی مناسب برای مدیریت موثر آبیاری گلخانه ها نیز حیاتی است. یک سیستم زهکشی کارآمد می تواند از تجمع بیش از حد آب در خاک جلوگیری کرده و از طریق اطمینان از جریان مداوم و یکنواخت آب، به حفظ تعادل رطوبتی مطلوب در خاک کمک کند. این موضوع به ویژه در مناطقی که شرایط آب و هوایی متغیری دارند و یا دارای بارندگی های فصلی هستند، اهمیت دوچندان پیدا می کند. همچنین، زهکشی موثر به پیشگیری از تجمع نمک ها و سایر مواد زائد که می توانند به خاک و ریشه های گیاهان آسیب برسانند، کمک می کند. در نتیجه، استفاده از تکنیک ها و روش های مدرن زهکشی نه تنها به حفظ سلامت گیاهان کمک می کند، بلکه در طولانی مدت، به کاهش نیاز به تعمیرات و نگهداری گلخانه و افزایش کارایی و بازدهی کلی آن منجر می شود. به این ترتیب، یک سیستم زهکشی مناسب، علاوه بر حفظ سلامت گیاهان، می تواند به عنوان یک عامل مهم در پایداری و دوام بلندمدت یک گلخانه عمل کند.
اهمیت دسترسی به منابع آب با کیفیت
در انتخاب مکان مناسب برای گلخانه، دسترسی به منبع آبی با کیفیت و مقدار کافی از اهمیت بسزایی برخوردار است. این آب ممکن است از منابع مختلفی نظیر چاه ها، شبکه آب شهری، رودخانه ها یا چشمه ها تأمین شود. آب چشمه و رودخانه معمولا حاوی عوامل بیماری زا هستند و ممکن است نیاز به تصفیه و ضدعفونی داشته باشند. از سوی دیگر، آب شهری به دلیل داشتن فلوراید و کلر و همچنین هزینه بر بودن، گزینه مناسبی نیست. بنابراین، استفاده از آب چاه که کیفیت مناسبی دارد، گزینه ای بهتر به نظر می رسد. با این حال، پیش از احداث گلخانه، باید آزمایش های دقیقی بر روی کیفیت آب انجام شود تا از عدم وجود مشکلاتی نظیر آلودگی یا ناخالصی های شیمیایی اطمینان حاصل شود.
علاوه بر این، در ارزیابی منابع آب، باید به عواملی نظیر سختی آب، میزان نمک های محلول، و حضور عناصر کمیاب مورد نیاز برای رشد گیاهان توجه داشت. آب با سختی بالا می تواند به تجمع نمک ها در خاک منجر شود که رشد گیاهان را کند می کند و حتی می تواند آن ها را تحت تنش قرار دهد. بنابراین، تحلیل دقیق ترکیبات شیمیایی و بیولوژیکی آب قبل از احداث گلخانه برای اطمینان از اینکه آب مورد استفاده هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت مناسب است، ضروری است. در صورتی که منابع آب موجود استانداردهای لازم را برآورده نکنند، باید به دنبال راهکارهایی نظیر تصفیه آب، تغییر منبع آب یا استفاده از سیستم های مدرن آبیاری برای کاهش مصرف آب باشیم. این رویکرد نه تنها به حفظ سلامت گیاهان و افزایش بازدهی کشاورزی کمک می کند، بلکه در حفاظت از منابع آبی و پایداری زیست محیطی نیز نقش مهمی ایفا می کند.
لزوم وجود امکانات اولیه زیربنایی
همچنین، برای ساخت گلخانه، دسترسی به امکانات زیربنایی مانند راه های دسترسی، برق، گاز و تلفن ضروری است. نوع سوختی که در گلخانه استفاده می شود، نقش مهمی در هزینه های جاری و خطر سرمازدگی گیاهان دارد. برای گلخانه هایی که دور از شبکه گاز قرار دارند، استفاده از سوخت های جایگزین مانند گازوئیل یا نفت، هزینه های بیشتری را به دنبال دارد و به آلودگی محیط زیست نیز می افزاید. در حالی که گاز به عنوان ارزان ترین و پاک ترین منبع انرژی شناخته می شود. به ویژه در مناطق سردسیر، مانند شهرکرد، استفاده از گازوئیل هزینه های قابل توجهی را به دوش گلخانه داران می گذارد و در شرایط سرمای شدید، خطر یخ زدگی مخزن گازوئیل وجود دارد که می تواند به سرمازدگی گلخانه و خسار
ت های جبران ناپذیر منجر شود. افزودن موادی مانند بلورهای نفتالین به مخزن گازوئیل می تواند به کاهش نقطه انجماد آن کمک کند. مثلا در زمستان سال ۱۳۸۳، برخی گلخانه های استان چهارمحال و بختیاری به دلیل یخ زدگی گازوئیل و خاموشی سیستم گرمایشی، دچار خسارت های سنگین شدند.
برای جلوگیری از چنین مشکلاتی، داشتن ژنراتور برق اضطراری در گلخانه ها ضروری است. این امر به ویژه در فصل زمستان اهمیت دارد، زیرا قطع برق می تواند به خاموش شدن سیستم گرمایشی گلخانه و در نتیجه به خطر افتادن سلامت گیاهان منجر شود.
به علاوه، لازم است تاکید کنیم که دسترسی به اینترنت و فناوری های نوین کشاورزی نیز در احداث گلخانه های مدرن از اهمیت بالایی برخوردار است. امروزه، استفاده از سیستم های خودکار و هوشمند در کنترل دما، رطوبت، و آبیاری گلخانه ها به یک استاندارد تبدیل شده است. این سیستم ها نه تنها به کاهش هزینه های نیروی انسانی کمک می کنند، بلکه دقت و کارایی در مدیریت محیط گلخانه را نیز به طور قابل توجهی افزایش می دهند. همچنین، در صورت بروز شرایط اضطراری، مانند قطع برق یا تغییرات ناگهانی در دما، سیستم های هوشمند قادر به واکنش سریع و موثر هستند، که این امر به حفظ سلامت گیاهان کمک شایانی می کند. بنابراین، وجود امکانات زیربنایی مدرن و دسترسی به تکنولوژی های پیشرفته، علاوه بر افزایش بازدهی گلخانه، به ایجاد یک محیط پایدار و کارآمد برای پرورش گیاهان کمک می کند و از این رو، باید به عنوان یکی از اولویت های اصلی در نظر گرفته شود.
اهمیت موقعیت نزدیک به شهر و مراکز فروش
انتخاب محل احداث گلخانه باید با در نظر گرفتن دسترسی آسان به شهر و مراکز فروش صورت گیرد. مکانی که هم به منابع تأمین تجهیزات و مواد اولیه گلخانه نزدیک باشد و هم از دسترسی به بازارهای فروش برخوردار باشد، می تواند به کاهش هزینه های حمل ونقل و افزایش سودآوری کمک کند. البته، باید توجه داشت که قیمت زمین نیز در تصمیم گیری نقش مهمی دارد و باید تعادل مناسبی بین دسترسی به شهر و هزینه های خرید زمین برقرار شود.
علاوه بر این، موقعیت نزدیک به شهر و مراکز فروش از جنبه های دیگری نیز اهمیت دارد. نزدیکی به مراکز جمعیتی امکان دسترسی به نیروی کار ماهر و آموزش دیده را فراهم می کند، که برای عملیات روزانه و نگهداری گلخانه حیاتی است. همچنین، دسترسی به خدمات حمایتی و مشاوره ای، مانند خدمات فنی و مهندسی، که ممکن است تنها در شهرها قابل دسترس باشند، یک مزیت است. این موقعیت همچنین امکان معرفی و بازاریابی محصولات گلخانه ای را در بازارهای بزرگ تر و متنوع تر فراهم می کند، که می تواند به افزایش شناخت برند و بازار فروش منجر شود. در نهایت، این نزدیکی به مراکز شهری می تواند فرصت های بیشتری برای همکاری های تجاری و توسعه شبکه های فروش ایجاد کند، که برای رشد و پیشرفت یک گلخانه مدرن ضروری است.
تعیین جهت مناسب برای گلخانه
عامل دیگری که باید در انتخاب مکان گلخانه مد نظر قرار گیرد، جهت گیری آن است. در مناطقی که باد خیز نیستند، جهت گیری گلخانه باید به گونه ای باشد که بیشترین میزان نور خورشید را دریافت کند و سایه اندازی اسکلت گلخانه به حداقل برسد. این جهت گیری بستگی به زاویه تابش نور خورشید و فصل های مختلف سال دارد. در عرض های جغرافیایی پایین تر از ۴۰ درجه، گلخانه ها معمولا به صورت شمالی-جنوبی و در عرض های بالاتر از ۴۰ درجه به صورت شرقی-غربی ساخته می شوند تا حداکثر بهره برداری از نور خورشید ممکن شود. در مناطق بادخیز، جهت باد غالب عامل تعیین کننده ای است. در این مناطق، گلخانه ها باید به گونه ای احداث شوند که جهت آن ها مطابق با جهت باد غالب باشد تا از آسیب های مکانیکی ناشی از بادهای شدید جلوگیری شود و همچنین اتلاف گرما در زمستان و دشواری خنک سازی در تابستان به حداقل برسد. در چنین حالتی، کمبود نور احتمالی می تواند با استفاده از چند لامپ فلورسنت جبران شود. به عنوان مثال، در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان و کرمان، که دارای نور فراوان و بادهای شدید هستند، جهت گیری بر اساس جهت باد انجام می شود.
لازم به ذکر است که تمام محاسبات و اطلاعات ارائه شده در این متن برگرفته از منابع معتبر است، اما شرکت فولادستان هیچ تعهدی در قبال این اطلاعات ندارد.
